Γιατί το τέρας της γραφειοκρατίας επιβιώνει στο ψηφιακό περιβάλλον;
Το ψηφιακό περιβάλλον υπόσχεται την πάταξη της γραφειοκρατίας. Δυστυχώς αντί να βλέπουμε αυτό, παρατηρούμε την γραφειοκρατία όχι απλά να επιβιώνει, αλλά να θεριεύει. Αυτό συμβαίνει για τους εξής λόγους.
- Η ψευδαίσθηση της ευκολίας.
Υπάρχει μια διάχυτη αίσθηση ότι το ψηφιακό είναι και πιο εύκολο. Έτσι θα έπρεπε να είναι. Ωστόσο, για να γίνει αυτή η ευχή πραγματικότητα, δεν αρκεί απλά να ψηφιοποιούμε τις διαδικασίες. Θα πρέπει αυτές να ανασχεδιαστούν, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα. Καθώς η ψηφιοποίηση αγγίζει κάθε πτυχή της σχέσης μας με το κράτος, θα πρέπει να επανακαθοριστούν όλες οι διαδικασίες. Αυτό είναι ένα έργο τεράστιο και απαιτεί πολύ μεγάλη προσοχή και προετοιμασία. Χρειάζεται επίσης να πλαισιωθεί με νομοθετικές πρωτοβουλίες, που θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες.
- Έλλειψη ανατροφοδότησης.
Η φενάκη της αυτόματης απλοποίησης, οδηγεί το κράτος σε λανθασμένους σχεδιασμούς. Π.χ. στις δηλώσεις. Προ ψηφιοποίησης, έπρεπε να καθορίζει επακριβώς και εκ των προτέρων τα έντυπα και τις οδηγίες, για να σταλούν έγκαιρα στους φορολογούμενους. Τώρα, η ψηφιακή διευκόλυνση έδωσε την δυνατότητα στο κράτος να ανακοινώνει την έναρξη της εφαρμογής κυριολεκτικά την στιγμή που η πλατφόρμα ανοίγει και ταυτόχρονα να ανακοινώνει τα έντυπα και τις οδηγίες. Την δυσκολία που αυτό συνεπάγεται για τους φορολογούμενους, τις επιχειρήσεις και τους λογιστές, η διοίκηση δεν τις καταλαβαίνει, γιατί οι Δ.Ο.Υ. δεν εμπλέκονται πλέον στη διαδικασία. Σκεφτείτε π.χ. τι θα συνέβαινε, αν η υποβολή των δηλώσεων γινόταν ακόμη στις Δ.Ο.Υ. και το κράτος έθετε την καταληκτική προθεσμία σε περίοδο θερινών διακοπών, όπως κάνει τα τελευταία πολλά χρόνια. Οι διαμαρτυρίες των δημοσίων υπαλλήλων, θα το ανάγκαζε να ανακαλέσει. Όταν όμως διαμαρτύρονται οι λογιστές, μπορεί κάλλιστα να αδιαφορεί και να παριστάνει ότι όλα βαίνουν καλώς
- Το απάνθρωπο του συστήματος
Η πρόθεση να μην μεσολαβεί ο ανθρώπινος παράγοντας μεταξύ του πολίτη και του κράτους είναι διακηρυγμένη. Ο λόγος είναι ότι ο ανθρώπινος παράγοντας θεωρείται φορέας διαφθοράς. Αυτό όμως που παραγνωρίζεται, είναι ότι ο ανθρώπινος παράγοντας ήταν διαχρονικά και φορέας λύσεων. Πράγματι, πολλοί κακοί νόμοι ή κενά στις διαδικασίες δεν είχαν τελικά τόσο κακές συνέπειες, ακριβώς γιατί οι δημόσιοι υπάλληλοι προστάτευαν τους πολίτες από αυτά, με δικές τους πρωτοβουλίες. Τώρα, που αυτό δεν μπορεί να γίνει, οι νόμοι και οι διαδικασίες οφείλουν να σχεδιάζονται με πολύ προσοχή και να υπάρχει και τρόπος ανατροφοδότησης, που δυστυχώς λείπει. Ίσα – ίσα η ψευδαίσθηση της ευκολίας, κάνει τις διατάξεις και τις διαδικασίες πολύ πιο πρόχειρες.
- Το κράτος τιμωρός.
Ειδικά στα φορολογικά, το κράτος ήταν πάντα καχύποπτο απέναντι στον φορολογούμενο. Για το λόγο αυτό οποιαδήποτε διόρθωση θεωρείται ύποπτη. Συχνά οι ψηφιακές διαδικασίες είναι έτσι δομημένες, ώστε να μην επιτρέπονται διορθώσεις. Το λάθος όμως στις ψηφιακές διαδικασίες είναι πολύ πιο εύκολο. Ένα γλίστρημα του ποντικιού, μια αστοχία λίγων δευτερολέπτων, μπορούν να δημιουργήσουν τεράστιο πρόβλημα, οριστικοποιώντας μια λανθασμένη καταχώριση η οποία μετά διορθώνεται με πολύ κόπο. Αν διορθώνεται. Καθώς μάλιστα οι πλατφόρμες δημιουργούνται από το κράτος, δεν δίνεται πάντα ή έμφαση που θα έπρεπε στην ευκολία του χρήστη, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να παγιδεύεται με μια απλή αστοχία.
- Πολλαπλή καταχώριση της ίδιας πληροφορίας
Στον χειρόγραφο κόσμο, αν ήθελες να στείλεις σε μια υπηρεσία ένα έγγραφο, π.χ. ένα ισολογισμό ή μια δήλωση, απλά τo φωτοτυπούσες και τo έστελνες. Οπότε τη διαδικασία αυτή μπορούσε να την διεκπεραιώσει οποιοσδήποτε, ακόμα και χωρίς να γνωρίζει το παραμικρό για ό,τι μεταφέρει. Τώρα όμως υπάρχουν κάθε λογής πλατφόρμες που ζητούν καταχώριση της ίδιας πληροφορίας. Αυτό μπορεί να το αναλάβει μόνο εξειδικευμένο προσωπικό, που γνωρίζει ποια πληροφορία πρέπει να αντιγράψει και που, καθώς κάθε πλατφόρμα δεν κατονομάζει τα πεδία με τον ίδιο τρόπο. Το κράτος με πολύ ευκολία δημιουργεί πλατφόρμες καταχώρισης της ήδη γνωστής πληροφορίας -χαρακτηριστικό παράδειγμα η ανάρτηση ισολογισμού στην ΤτΕ- αντί να επενδύει σε μηχανισμούς αυτόματης άντλησης. Το κάνει μάλιστα και με πολύ υπερηφάνεια στα My Data, όπου όλες οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναρτούν τις δαπάνες τους, ενώ ως πληροφορίες είναι ήδη καταχωρημένες στις ΑΠΔ, στους ανακεφαλαιωτικούς πίνακες, στις διασαφήσεις εισαγωγών κ.ο.κ. Όλες αυτές οι παράλληλες διαδικασίες δημιουργούν και την πιθανότητα επουσιωδών σφαλμάτων, στις οποίες το κράτος μας, που είναι εθισμένο στο micromanagement, υπάρχει ο κίνδυνος να δώσει τεράστια βαρύτητα.
- Περιορισμοί αντί για δυνατότητες.
Στις δηλώσεις, υπάρχουν κλειδωμένα πεδία. Αν οι τεχνικοί έχουν διαβάζει λάθος μια διάταξη και κλειδώσουν το πεδίο, δεν το ξεκλειδώνει κανένας. Αυτό έχει συμβεί στις δηλώσεις όταν προκύπτει από διανομή αφορολόγητων κερδών. Το σύστημα είναι έτσι φτιαγμένο, ώστε να χρεώνει και προκαταβολή. Αυτό όμως είναι ξεκάθαρο λάθος. Το οποίο όμως κανείς δεν διορθώνει, γιατί απαιτεί καλή συνεννόηση του γνώστη της φορολογικής νομοθεσίας με το τεχνικό τμήμα υλοποίησης, η οποία δεν είναι πάντοτε δεδομένη. Το πρόβλημα είναι ότι μέχρι στιγμής, όταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι, αντί να περνά η γνώση του ειδικού, επικρατεί η πλάνη του τεχνικού.
Ταυτόχρονα, υπάρχουν αυτόματες διασταυρώσεις, οι οποίες μένουν κρυφές. Π.χ. στην αγορά ακινήτων, στις δηλώσεις φόρου εισοδήματος. «Το ποσό αυτό δεν συμφωνεί με τα δεδομένα που έχουμε στο σύστημά μας», χωρίς να γνωστοποιεί ποια είναι αυτά τα στοιχεία. Προκύπτει έλεγχος για την δήλωση και η δήλωση δεν εκκαθαρίζεται έγκαιρα. Έχασε ένας φορολογούμενος το δικαίωμα να στείλει το παιδί του στον παιδικό σταθμό, ακριβώς για τον λόγο αυτό. Το σφάλμα μάλιστα ήταν του συστήματος, που δεν μπορούσε να διαβάσει ότι ένα μέρος του αντιτίμου αγοράς του ακινήτου δόθηκε την επόμενη χρονιά.
- Η απληστία της διασταύρωσης
Τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να κάνουν άμεσα επαληθεύσεις. Γιατί λοιπόν να μην τα εκμεταλλευτούμε; Το πρόβλημα με τις πολλές επαληθεύσεις έγκειται στο γεγονός ότι είναι προαπαιτούμενες. Πλέον λοιπόν δεν μιλάμε για φορολογική δήλωση, αλλά για φορολογικό έλεγχο. Και πράγματι, ειδικά οι δηλώσεις των νομικών προσώπων, έχουν μέσα τόσες διασταυρώσεις και τόση ανάλυση, που είναι μια πολύ απαιτητική επαληθευτική διαδικασία.
Ακριβώς επειδή τα ψηφιακά εργαλεία μπορούν να κάνουν επαληθεύσεις και διασταυρώσεις, οι διαδικασίες συνολικά θα έπρεπε να γίνουν πιο απλές, γιατί όλοι θα γνώριζαν ότι θα ακολουθήσει η επαλήθευση και ο έλεγχος. Οι διασταυρώσεις λοιπόν είναι καλές, αρκεί να μην είναι προαπαιτούμενες προκειμένου να υποβληθεί η δήλωση και το κράτος να εισπράξει τους φόρους. Η ανάγκη του κράτους να εισπράξει έγκαιρα, στενεύει πολύ τα χρονικά περιθώρια, με αποτέλεσμα οι λογιστές να αναγκαζόμαστε να προσαρμοστούμε σε συνθήκες τεχνητής νοημοσύνης, αντί η τεχνητή νοημοσύνη να τίθεται στην υπηρεσία μας.
- Εμμονή στο micromanagement.
Διαβόητο χαρακτηριστικό της ελληνικής φορολογικής αρχής. Αντί να χρησιμοποιεί την ψηφιοποίηση για να της δώσει την αυτοπεποίθηση να απαλλαγεί από αυτό, καθώς τώρα έχει τα όπλα να κάνει ουσιαστικούς ελέγχους εις βάθος, την χρησιμοποιεί για να κάνει πιο εξονυχιστικό micromanagement. Επειδή η τυπολατρία στην λεπτομέρεια μπορεί να οδηγήσει σε αδικίες, αλλά η πιθανή αδικία να οδηγήσει σε ευλογοφανείς δικαιολογίες, το κράτος δεν δέχεται καμία δικαιολογία και έτσι είναι πρόθυμο να κάνει και την πιο εξωφρενική αδικία. Αυτός είναι ο λόγος που μπορεί να καταστραφεί μια επιχείρηση λιανικής, αν για οποιονδήποτε λόγο δεν γίνουν διαβιβάσεις στο e-send ακόμα και από απαραβίαστη ταμειακή μηχανή, καθώς η μη διαβίβαση εξισώνεται με την μη έκδοση. Ακόμα και αν για την μη διαβίβαση δεν φέρει καμία ευθύνη.
- Τεράστια Πρόστιμα
Τα τεράστιο πρόστιμα έχουν επιβληθεί ως κουλτούρα στο Ελληνικό κράτος, γιατί σπανίως επιβάλλονταν οι κυρώσεις. Τώρα όμως με την ψηφιοποίηση, οι κυρώσεις επιβάλλονται αυτόματα, χωρίς εξαιρέσεις. Για τον λόγο αυτό τα πρόστιμα δεν θα έπρεπε να είναι ούτε τόσο αυστηρά, ούτε οριζόντια. Το να ξεχάσεις μια δήλωση των 10 ευρώ, δεν είναι το ίδιο με το να ξεχάσεις μια δήλωση των 10.000 ευρώ. Γιατί να μπαίνει το ίδιο πρόστιμο; Επίσης, δεν είναι το ίδιο να καθυστερείς μια δήλωση για μια μέρα, με το να την καθυστερείς για τέσσερα χρόνια. Γιατί να μπαίνει το ίδιο πρόστιμο;
Μικρές αλλαγές μπορούν να φέρουν τεράστιο αποτέλεσμα. Η ψηφιοποίηση έχει πολλές αρετές, είναι όμως και καθρέπτης των διαχρονικών παθογενειών του κράτους. Το στοίχημα είναι να μπει στην υπηρεσία των πολιτών και όχι στην διαιώνιση των παθογενειών. Αν εφαρμόζουμε την ψηφιοποίηση χωρίς ολοκληρωμένο σχέδιο, η δύναμη της εντροπίας θα ξοδέψει όλη της την ενέργεια στο χάος. Χρειάζεται μελέτη, σχέδιο και προσπάθεια, ώστε η ψηφιακή μετάβαση να είσαι όσο επωφελής μπορεί και πρέπει να είναι.
Αγαμέμνων Σταυρόπουλος
Οικονομολόγος – Φοροτεχνικός