Τεκμήρια διαβίωσης, μια διαχρονική τρέλα που ισχύει ακόμη!

ΤΕΚΜΗΡΙΑ  ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ: ΜΙΑ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΤΡΕΛΑ ΠΟΥ ΙΣΧΥΕΙ ΑΚΟΜΗ

Τεκμήριο διαβίωσης είναι το ελάχιστο ετήσιο εισόδημα που απαιτείται να έχει κάποιος ώστε να μπορεί να συντηρεί τα περιουσιακά του στοιχεία κινητά και ακίνητα (αυτοκίνητα, σκάφη αναψυχής, κατοικίες κύριες και δευτερεύουσες κ.λ.π.) καθώς και το ελάχιστο κόστος ετήσιας διαβίωσής του.

Με βάση το ισχύον νομοθετικό καθεστώς υπάρχουν εισοδήματα που απαλλάσσονται από τον φόρο ή φορολογούνται με ειδικό τρόπο, τα οποία καλύπτουν τα τεκμήρια διαβίωσης και το «πόθεν έσχες», ενώ οι φορολογούμενοι μπορούν να κάνουν κάποιες κινήσεις για να αμφισβητήσουν τη χρέωσή τους με πρόσθετο τεκμαρτό φόρο.

• ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Τα τεκμήρια στην ελληνική φορολογική νομοθεσία εμφανίστηκαν πρώτη φορά το 1977 και ήρθαν δυστυχώς για να μείνουν για περίπου 40 χρόνια. Η ανάγκη εφαρμογής τεκμηρίων στον προσδιορισμό του φορολογητέου εισοδήματος βασικά φανέρωνε την αδυναμία της εκάστοτε φορολογικής αρχής, αλλά και τη μη ύπαρξη πολιτικής βούλησης στην πάταξη της φοροδιαφυγής και στην αποκάλυψη του πραγματικού φορολογητέου εισοδήματος του κάθε φυσικού προσώπου.

Τονίζουμε ότι τα τεκμήρια αφορούν φυσικά και όχι νομικά πρόσωπα. Όμως, τελικά, έστω και έμμεσα, τα τεκμήρια έχουν εφαρμογή και στα νομικά πρόσωπα. Συγκεκριμένα από την 1^η Ιανουαρίου 2014 η ίδρυση επιχειρήσεων, η αύξηση κεφαλαίου, η αγορά μετοχών ή εταιρικών μεριδίων, αποτελούν τεκμήριο για το φυσικό πρόσωπο που θα προβεί σε αυτές τις ενέργειες.

Θα αναφέρουμε επίσης στην μικρή ιστορική μας αναδρομή για τα τεκμήρια, τον τεκμαρτό προσδιορισμό των εισοδημάτων ελευθέρων επαγγελματιών και επιχειρήσεων με βάση τα χαρακτηριστικά του ακινήτου που δραστηριοποιούνταν και την αντικειμενική τους αξία.

Τα αναφέρουμε όλα αυτά για να καταδείξουμε τον παραλογισμό του νομοθέτη και τις στρεβλώσεις που δημιουργήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια μεταξύ κράτους – φορολογούμενων.

Γενικά τα τεκμήρια σε κάποιες περιπτώσεις προσδιορίζουν κατά προσέγγιση το πραγματικό εισόδημα του υπόχρεου, στις περισσότερες όμως περιπτώσεις απέχουν από αυτό ή δημιουργούν πλασματικό εισόδημα που δεν υφίσταται στην πραγματικότητα. Αυτό έχει αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά, επιφέροντας ουσιαστικά μείωση στα ήδη υφιστάμενα φορολογικά έσοδα ή τελικά μικρό όφελος.

∙ Παραδείγματα

1. Τεκμήρια στην αγορά ακινήτων

Σε πολλές χρονικές περιόδους εμφανίστηκαν τεκμήρια στην αγορά ακινήτων. Συγκεκριμένα είχαμε την εφαρμογή τους στις αστικές κατοικίες με βάση τις αντικειμενικές αξίες. Η εφαρμογή των αντικειμενικών αξιών ήρθε ως ανάγκη της ενιαίας αντιμετώπισης  των φορολογούμενων ως προς τον προσδιορισμό της φορολογικής βάσης των ακινήτων, της μη ύπαρξης διαφοροποιήσεων σε όμορα ακίνητα και της αποφυγής διενέξεων μεταξύ φορολογούμενων και φορολογικής αρχής  ως προς την πραγματική αξία των ακινήτων. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μέχρι τότε το σύστημα λειτουργούσε με βάση τις συγκριτικές τιμές όμορων ακινήτων που είχε καταγεγραμμένες η εφορία με συνέπεια να δημιουργούνται μεγάλες αμφισβητήσεις ως προς την πραγματική αξία, κυρίως επειδή οι ελεγκτές πραγματοποιούσαν αυτοψία στο ακίνητο και λάμβαναν υπόψη και τον εξοπλισμό, την ποιότητα των υλικών αλλά και την πιθανή πολυτελή εσωτερική διαρρύθμιση των ακινήτων.

Το σύστημα των αντικειμενικών αξιών λειτούργησε ικανοποιητικά για τον λόγο που αρχικά εξυπηρετούσε, δηλαδή τον προσδιορισμό της αξίας του ακινήτου και μόνο. Βέβαια, το σύστημα αυτό θα πρέπει να αναπροσαρμόζει πολύ τακτικά τη βασική του μεταβλητή που είναι η «τιμή ζώνης», επειδή η επί χρόνια διατήρηση της ίδιας τιμής απαξιώνει το σύστημα καθιστώντας το αναχρονιστικό.

2. Τεκμήρια διατήρησης επιβατικών αυτοκινήτων

Εδώ τι να πρωτοθυμηθούμε! Θα θυμίσουμε τα κίνητρα που δόθηκαν πριν λίγα χρόνια για την αγορά αυτοκινήτου μεγάλου κυβισμού. Το κράτος ενήργησε δυστυχώς ως «ψεύτης». Λίγους μήνες μετά τα κίνητρα, ο κυβισμός αυτός των οχημάτων χρησιμοποιήθηκε για να προσδιορίσει το ετήσιο κόστος ζωής των φορολογούμενων. Οι τιμές των μεταχειρισμένων πολυτελών αυτοκινήτων κατρακύλησαν σε τιμές «δώρου» από τον ιδιοκτήτη, καινούρια έπαψαν ολοκληρωτικά να πωλούνται και τελικά το κράτος έχασε μεγάλα φορολογικά έσοδα από μία αγορά που τελικά διέλυσε.

Υπάρχουν πολλές ακόμη περιπτώσεις εφαρμογής των τεκμηρίων όπως π.χ. η περίπτωση της ίδρυσης ή της αγοράς επιχειρήσεων, η συμμετοχή σε αυξήσεις κεφαλαίων, η αγορά μετοχών ή εταιρικών μεριδίων κ.τ.λ.

• ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΟΠΛΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ

Τα βασικά όπλα και κινήσεις που επιτρέπουν στον φορολογούμενο να παρακάμψει τα τεκμήρια και να φορολογηθεί για το πραγματικό του εισόδημα είναι τα εξής:

1. Πραγματικά εισοδήματα που απέκτησε το 2022 ο φορολογούμενος. Ενδεικτικά θα αναφερθούν ως τέτοια εισοδήματα η αποζημίωση λόγω απόλυσης από την εργασία, τα διάφορα επιδόματα ανεργίας, οι τόκοι καταθέσεων στις τράπεζες κ.τ.λ.
2. Χρηματικά ποσά τα οποία δεν θεωρούνται εισόδημα και αποκτήθηκαν εντός του 2022 από τον φορολογούμενο. Τέτοιες περιπτώσεις είναι τα εφάπαξ των συνταξιούχων, οι αποζημιώσεις από τις ασφαλιστικές εταιρείες κ.λ.π.
3. Τα έσοδα που εισέπραξε ο φορολογούμενος εντός του 2022 από την πώληση περιουσιακών στοιχείων του. Ως τέτοια έσοδα είναι η πώληση ακινήτων, η πώληση αυτοκινήτου, η πώληση ενός έργου τέχνης κ.λ.π. Από το τίμημα της πώλησης που εισπράχθηκε το έτος 2022 αφαιρείται το κόστος απόκτησης, δηλαδή το τίμημα που καταβλήθηκε σε κάποιο προηγούμενο έτος για την αγορά του περιουσιακού στοιχείου.
4. Χρηματικά ποσά που εισήγαγε στην Ελλάδα ο φορολογούμενος το 2022, είτε σε ευρώ είτε σε συνάλλαγμα πάντα με την προϋπόθεση η εισαγωγή τους να μπορεί νόμιμα να δικαιολογηθεί.
5. Δάνεια που έλαβε ο φορολογούμενος εντός του 2022 από τράπεζες, συγγενείς ή τρίτους. Η σύναψη δανείου αποδεικνύεται από συμβολαιογραφικό ή ιδιωτικό έγγραφο που έχει χαρτοσημανθεί έχει βέβαιη ημερομηνία. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ημερομηνία λήψης του δανείου να είναι εντός του 2022 και να έχει ληφθεί το δάνειο πριν την δαπάνη αγοράς του περιουσιακού στοιχείου. Σε αντίθετη περίπτωση η συναλλαγή θεωρείται άκυρη.
6. Ποσά που εισέπραξε το 2022 ο φορολογούμενος από δωρεές, γονικές παροχές. Για να θεωρείται έγκυρη η συναλλαγή θα πρέπει να έχει ακολουθηθεί η νόμιμη διαδικασία (δήλωση στην εφορία, κατάθεση ποσού μέσω τραπέζης κ.τ.λ). Κέρδη από λαχεία, ΠΡΟΠΟ, ΛΟΤΤΟ, ΤΖΟΚΕΡ και γενικά τυχερά παιχνίδια του ΟΠΑΠ. Τα ποσά των κερδών από τυχερά παιχνίδια λαμβάνονται υπόψη μόνο εφόσον αφαιρεθεί η δαπάνη του φορολογούμενου για την αγορά του κουπονιού ή δελτίου ή του λαχείου που κέρδισε. Ειδικά για τα κέρδη από τυχερά παιχνίδια του ΟΠΑΠ ή λαχεία, θα πρέπει ο φορολογούμενος να έχει στη διάθεσή του τη σχετική βεβαίωση από τον ΟΠΑΠ ή από την εταιρεία που διενεργεί τις αντίστοιχες κληρώσεις.
7. Τέλος, το βασικότερο όπλο που συνήθως χρησιμοποιεί ο φορολογούμενος για την αποφυγή των τεκμηρίων είναι η επίκληση εισοδημάτων παρελθόντων ετών. Είναι η γνωστή μέθοδος της ανάλωσης κεφαλαίου παρελθόντων ετών. Με την μέθοδο αυτή ο φορολογούμενος μπορεί να καλύψει την όποια πρόσθετη διαφορά φορολογητέου εισοδήματος έχει προκύψει από την εφαρμογή των τεκμηρίων επικαλούμενος εισοδήματα και έσοδα που είχαν δηλωθεί ακόμη και πριν 10 ή 20 χρόνια πριν.

• ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Το οικονομικό επιτελείο, βλέποντας το ύψος της υπερφορολόγησης να ξεπερνά κάθε όριο, τους πολίτες να αδυνατούν να εκπληρώσουν τις φορολογικές απαιτήσεις του δημοσίου και στην ουσία να προχωρούν σε «στάση πληρωμών», ετοιμάζεται να προχωρήσει σταδιακά σε αλλαγές. Μία από τις αλλαγές είναι πλέον η αξιοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Έτσι θα μπορεί να προχωρήσει στον προσδιορισμό του εισοδήματος μέσω έμμεσων τεχνικών ελέγχου. Τα τρία συστήματα μεθόδων εναλλακτικού προσδιορισμού του εισοδήματος που περιλαμβάνονται στο Ν.4172/2013 βασίζονται στην πραγματοποίηση των τραπεζικών συναλλαγών, που για να έχουν εφαρμογή θα πρέπει ο φορολογούμενος να πραγματοποιεί τις τραπεζικές συναλλαγές του με τη χρήση ηλεκτρονικών καρτών.

Επίσης η ΑΑΔΕ μέσω των ηλεκτρονικών βιβλίων των επιχειρήσεων (myDATA), που αυτή τη στιγμή βρίσκεται στην ουσία σε πιλοτική εφαρμογή,  ευελπιστεί να μπορεί ανά πάσα στιγμή να έχει πλήρη εικόνα των αγορών και των πωλήσεων μιας επιχείρησης. Μέσω της προσυμπλήρωσης των δηλώσεων Φ.Π.Α για επιχειρήσεις και επαγγελματίες που διαβιβάζουν τα έσοδα και τα έξοδα τους, θα επιτευχθεί η ταχύτερη επιστροφή φόρων. Επίσης, με την προσυμπλήρωση του εντύπου Ε3 θα μπορεί ο φορολογικός μηχανισμός να έχει εικόνα τόσο των εσόδων όσο και του είδους των εξόδων που πραγματοποιεί μια επιχείρηση. Επίσης, έχουμε την χρήση P.O.S παντού, την διασύνδεση του περιουσιολόγιου με το εθνικό κτηματολόγιο και με άλλες υπηρεσίες με απώτερο στόχο την δημιουργία μιας ενιαίας περιουσιακής βάσης δεδομένων.

Γενικά, βλέπουμε τα τελευταία χρόνια μια προσπάθεια ψηφιοποίησης του κράτους και των υπηρεσιών του. Απώτερος στόχος η κατάργηση των τεκμηρίων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μεταξύ των χωρών υψηλού εισοδήματος, μόνο η Ελλάδα και η Ιταλία χρησιμοποιούν τεκμήρια διαβίωσης, ενώ η μέθοδος αυτή είναι πιο συνηθισμένη σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Κένυα.

Επομένως, μόλις το οικονομικό επιτελείο κρίνει ότι πλέον τα ηλεκτρονικά συστήματα που έχουν τεθεί σε πλήρη λειτουργία μπορούν να προχωρήσουν σε πλήρη αποκάλυψη των πραγματικών περιουσιακών στοιχείων και κατ΄ επέκταση στην φορολόγηση των πραγματικών εισοδημάτων , θα προχωρήσει στην οριστική κατάργηση των τεκμηρίων και του φόρου πολυτελούς διαβίωσης. Ελπίζουμε αυτό να γίνει γρήγορα ώστε να καταργηθεί αυτό το αναχρονιστικό και άδικο μέτρο. Ο χρόνος θα δείξει…..

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΡΑΓΓΟΣ

ΛΟΓΙΣΤΗΣ-ΦΟΡΟΤΕΧΝΙΚΟΣ Α’ ΤΑΞΗΣ